Hoofdstuk 17: de Eerste Wereldoorlog

    85. de internationale anarchie

； na 1870 leefden de Europese staten in angst voor elkaar:

     ; de meeste grote problemen waren opgelost met krachttoeren ste ; nog nooit hadden staten zo‟n gigantische legers gehad als in het begin v.d. 20 eeuw

rivaliserende allianties: Triple Alliantie versus Triple Entente:

    ； Duitsland was na zijn vereniging nu ook een grootmacht geworden

     ; tot grote afgunst van andere grootmachten Frankrijk en Engeland want:

    - Frankrijk herinnert zich nog de annexering van Elzas-Lotharingen door Duitsland in 1871

    - Engeland zag Duitsland opduiken als rivaal in de kolonies (Afrika, Midden/Verre-Oosten)

    - Duitsland ging goedkoper goederen leveren aan bepaalde markten van Engeland

    - Kleinere staten keken nu ook op naar Duitsland en zochten er een vriend/beschermer in ； Bismarck: stelde Duitsland op als de grote brave bemiddelaar in grote conflicten (Congres van

     Berlijn in 1878 + in Afrikaanse kwesties + verdeling Ottomaanse Rijk) maar probeerde

     ondertussen ook onrust te zaaien tussen de andere grootmachten ; was tevreden door de

     onrusten tussen Engeland en Frankrijk omtrent de Afrikaanse kwesties

    ； 1879: Duitsland vormt de Triple Alliantie met Oostenrijk-Hongarije (1882: Italië komt erbij)

     ; als 1 v.d. leden betrokken raakte in oorlog met 2 of meer machten zouden ze elkaar steunen

     ; Bismarck tekent ook een verdrag met Rusland om zich te beveiligen tegen een eis van

     Oostenrijk om hen te steunen in een oorlog tegen Rusland

    ； Wanneer Bismarck wordt ontslagen komt er een einde aan het Duits-Russische verdrag

     ; Frankrijk sluit in 1894 een verdrag met Rusland (ondanks alle ideologisch tegenstellingen) ； Engeland had zich lang geïsoleerd (splendid isolation)

     ; slechte relatie met Frankrijk door Afrikaanse incidenten

     ; slechte relatie met Rusland door de gebeurtenissen in Azië (Perzië)

     ; slechte relatie met Duitsland: Duitsland had de tegenstander in de Boeroorlog gefeliciteerd

     ; 1898: Duitsland begint een vloot te bouwen ; race voor de beste vloot

     Engeland had eeuwenlang de overmacht op zee gehad en Duitsland wou deze nu

     overtreffen ; tegen 1912 vormde de Duitse vloot een bedreiging voor Engeland

     ; dit dreef Engeland in de armen van Rusland en Frankrijk

    ； 1902: Engeland vormt een militaire alliantie met Japan

    ； 1904: Engeland lost de koloniale conflicten met Frankrijk op en vormt een alliantie

     ; hield geen verplichtingen in, het was een verstandhouding (entente cordiale)

     1907: onder invloed van Frankrijk ontstaat nu ook een alliantie tussen Rusland en Engeland

     ; probleem in Perzië werd opgelost door een verdeling van invloedsferen (zie p73)

     ; hierdoor was de Triple Entente gevormd door de alliantie van Frankrijk, Engeland & Rusland

     ？ Triple Alliantie

de crises in Marokko en de Balkan:

    ； Om de stevigheid van de Triple Entente te testen begon Duitsland onrust te zaaien

     ; Frankrijk, nu gesteund door Engeland, begon meer energie in Marokko te investeren

     ; Duitsland toont zich voorstander van een onafhankelijk Marokko en eist een congres ter

     discussie ervan

     ; de Triple Entente blijft elkaar steunen en maakt de alliantie nog hechter ; opzet mislukt

    ； 1911: Tweede Marokkocrisis: Duits oorlogsschip bedreigt Agadir en belooft weg te gaan als

     Duitsland Frans Congo in zijn bezit krijgt ; komt voor elkaar en de crisis gaat voorbij

     76

； problemen in de Balkan:

    - Pan-Slavisme stak overal weer de kop op

    ; in Bosnië, maar vooral in O-H, waar de Slaven ongelijk werden behandeld

    ; de Slaven wilden een eigen staat ; Joegoslavië (gesitueerd in Servië)

    - Oostenrijk-Hongarije wil Bosnië annexeren ; Pan-Joegoslavisme ontmoedigen

    - revolutie in het Ottomaanse Rijk van de Jonge Turken: men wou het Ottomaanse Rijk

    voor versnippering behoeden ; Bulgaarse/Bosnische afgevaardigden in Parlement

    - Rusland keerde na de nederlaag tegen Japan zijn aandacht naar de Balkan

    ; wil nog steeds Constantinopel in handen krijgen

    ; was onmogelijk als de Jonge Turken het Rijk konden versterken en moderniseren ； eerste Balkancrisis:

     ; ministers van buitenlandse zaken van Rusland en Oostenrijk sluiten een akkoord:

     ; men zou een internationale conferentie bijeenroepen waarin Rusland de annexatie van

     Bosnië door Oostenrijk zou steunen, en waarin Oostenrijk de toegang tot de zeestraten

     voor Rusland zou steunen

     ; er is nooit een conferentie geweest: Oostenrijk annexeert Bosnië, maar Rusland wordt niet

     door de Triple Entente (vooral Engeland) gesteund en krijgt geen toegang tot de zeestraten

     ; ondertussen had Bulgarije de onafhankelijkheid verklaard, en was Kreta van het

     Ottomaanse Rijk afgescheurd en verenigd met Griekenland

     ; de invloed van Oostenrijk in de Balkan blijft maar groeien en Rusland kon niets doen

     tegen de annexatie van Bosnië door Oostenrijk wegens te zwak na de oorlog met Japan

     ; Pan-Slavisme in de Balkan (Servië) laait fel op en groeit als protest tegen de annexatie

     ； tweede Balkancrisis:

     ; 1911: Italië verklaart de oorlog aan Turkije en verovert Tripoli en de Dodecanese Eilanden

     ; Italië wordt gesteund door Bulgarije, Servië en Griekenland die zelf Balkangebied wilden

     ; Wanneer Turkije verliest willen de Serven en Bulgaren allebei gebied in Macedonië

     dit leidt tot 2 Balkanoorlogen (1912, 1913), de tweede ook over het lot van Albanië

     ; de grootmachten grijpen in en maken Albanië onafhankelijk (tot grote frustratie van

     Servië & Rusland die hun toegang tot de zee geblokkeerd zien, en tot vreugde van

     Oostenrijk die juist deze blokkade als doelstelling hadden)

     ; de derde Balkancrisis zou fataal zijn voor het uitbreken van de oorlog:

     ; gevoelens van ergernis in Oostenrijk, van frustratie in Servië, van vernedering in Rusland

de Sarajevo Crisis en het uitbreken van de oorlog:

    ； 28 Juni 1914: een Bosnische revolutionair, lid van het Servische geheime genootschap v.d.

     Zwarte Hand, vermoordt de Habsburgse troonopvolger Franz Ferdinand

     ; Oostenrijk wil de onafhankelijkheid van Servië afnemen (niet door het te annexeren want er

     waren al genoeg Slaven in het grote rijk) en stelt met steun van Duitsland een ultimatum

     waardoor Oostenrijk zou kunnen meewerken aan het berechten v.d. moordenaar

     ; Servië weigert het ultimatum als een aanslag op de soevereiniteit

     ; Servië rekent op de steun van Rusland, die anders zijn grip op de Balkan zou verliezen

     ; Rusland rekent op de hulp van Frankrijk, en omdat Frankrijk zijn bondgenoot tegen

     Duitsland niet wil verliezen geeft hij carte blanche aan Rusland

     ; Oostenrijk verklaart de oorlog aan Servië

     ; Rusland bereidt zich voor & mobiliseert zijn legers naar de Oostenrijkse en Duits grenzen

     in de overtuiging dat Duitsland zijn steun aan Oostenrijk zou verlenen

     ; Duitsland eist dat Rusland stopt met de mobilisatie van zijn troepen, maar krijgt geen

     antwoord ; Duitsland verklaart de oorlog aan Rusland op 1-08-1914, en aan Frankrijk op

     3-08-1914 in de overtuiging dat Frankrijk Rusland zou steunen ； nu was het afwachten wat Engeland zou doen ; niet gebonden aan een militaire alliantie

     ; wanneer Duitsland de neutraliteit van België schendt verklaart Engeland de oorlog (4-08)

     77

    ； de moord op Franz Ferdinand was de druppel die de emmer deed overlopen.

     echte achterliggende oorzaken voor de oorlog:

    - het alliantiesysteem had Europa in 2 kampen verdeeld en elk incident werd een krachttest

    tussen beide ; wat de uitkomst ook was, er was altijd een verliezer

    ; wat er ook gebeurt, men moet zijn bondgenoten altijd bijstaan, want men zou ze wel

     eens nodig kunnen hebben voor een toekomstige oorlog ; angst voor oorlog

    - Duitsland klaagde van “omsingeld” te zijn door Frankrijk en Rusland en had daardoor de

    steun van O-H nodig, net zoals Frankrijk die van Rusland nodig had tegen een sterk

    Duitsland ; Rusland en O-H begonnen wanhopig te worden door de slechte gang van

    zaken, en Servië had niets te verliezen en stelden zich roekeloos op

    ; Rusland & O-H zouden in de strijd rond Servië de andere grootmachten meesleuren in

     het verderf

    - in het Duitse Rijk heerste ook een interne cirsis: de Sociale Democraten werden de

    grootste partij in de Reichstag (1912) en waren antimilitair en antioorlog

    ; de imperialistische regering trok er zich niets van aan en ging door met imperialisme

    ; door het gevoel dat hun positie ondermijnd werd door de Sociale Democraten was

     men meer bereid oorlog als een uitweg te zien ; onvoorzichtig buitenlands beleid

    ; een bredere oorzaak van de oorlog was het feit dat door de late doorbraak van de

     Duitse industrie, de andere grootmachten reeds ver vooruit waren, en dat er geen

     plaats meer was in het gedachtegoed voor een nieuwe Duitse wereldmacht

     ; Duitsland gaat zich een weg naar de wereldmacht knokken

    - door het wereldwijde economische systeem heerst er grote onzekerheid & kwetsbaarheid

    ; elk land moet zichzelf weten te redden

     ; imperialisme ontstaat om meer zekerheid te scheppen

     ; ook allianties ontstaan om zich te beschermen tegen andere machten (zekerheid)

     86. de gewapende impasse

； onderscheid tussen:

    - centralen: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije, Ottomaanse Rijk

    - geallieerden: Rusl., Frankrijk, G.B., Servië, België, Griekenland & later ook V.S. & Italië

    - neutralen: Spanje, Scandinavië, Nederland, Zwitserland, Albanië, Zweden

    ； Men verwachtte een korte oorlog:

    - Duitsland had zich voorbereid op een 2-frontenoorlog waarbij door spoorwegen snel

    troepen konden verplaats worden tussen beide fronten

    ; Von Schlieffenplan: Blitzkrieg: eerst Frankrijk innemen door een snelle opmars

     doorheen België + de kanaalzones innemen en zich dan tegen Rusland keren

de oorlog op het land, 1914-1916:

    ； 3-08-1914: 78 Duitse divisies ？ 72 Franse, 5 Britse en 6 Belgische aan het Westfront

     ; Duitsland is gedwongen een deel van zijn troepen aan het westfront naar Oost-Pruisen te

     sturen om 2 Russische legers op te vangen

     ; Frankrijk lanceert een tegenaanval tegen het verzwakte Duits leger

     en wint de Slag bij de Marne ; Duitsers trekken terug

     + ze slagen er niet in controle over de kanaalhavens te krijgen ; ononderbroken

     communicatie tussen Engeland en Frankrijk ; Von Schlieffenplan is mislukt

    ； aan het westfront kwam een einde aan de bewegingsoorlog

     ; begin van de loopgravenoorlog (+alleen infanterie, geen paarden meer)

     ; door gebruik van mitrailleurs leverde dit weinig op, alleen een enorm dodenaantal ； 1915: aandacht van Duitsland en O-H keert naar het oostfront

     ; poging Rusland te verslaan ; enorme verliezen bij Rusland, maar op het einde van het jaar

     was het Russische leger nog altijd aan het vechten

     ; ondertussen aanval van de geallieerden op Turkije: willen Constantinopel innemen met hun

     vloot en 450.000 man maar mislukt en na een jaar trekken ze terug

     78

； 1916: terug naar het westfront:

     ; Duitsers bereiden een aanval bij Verdun voor, de geallieerden bij de Somme

     ; feb: Slag v. Verdun duurt 6 maand, dan trekken de Duitsers terug wegens te grote verliezen

     ; juli: Fransen hadden hun reserves bewaard en beginnen de Slag van de Somme

     ; geraakt niet vooruit, op een maand tijd slechts 2,5 mijl vooruit op een front van 6 mijl

     ; gestaakt in oktober, met enorme verliezen aan beide kanten

     ; voor het eerst gebruik van de tank, maar in zo‟n kleine mate dat het geen effect had

de oorlog op zee:

    ； sinds 1909 werd er onderscheid gemaakt tussen de termen contraband (goederen voor

     militaire doeleinden: wapens/munitie, grondstoffen voor wapenindustrie)

     en noncontraband (non-militaire goederen: voedsel, katoen,…)

     ; afspraak was dat zelfs in oorlogstijd een land in staat moest zijn noncontraband in te voeren

     ; hierdoor was een blokkade nutteloos: men kon niet uithongeren of de economie lamleggen ； de uitslag van de race voor de beste vloot tussen Duitsland en Engeland zou nu getest worden:

     ; de geallieerden schaffen de contraband/noncontraband-regeling af en blokkeren met hun

     vloot alle toevoer naar Duitsland ; protest van de neutralen (vooral de V.S.) wiens

     economie ook zou lijden onder de onmogelijkheid met Duitsland te handelen. Wanneer de

     V.S. ook in de oorlog betrokken geraakt doet die echter ook gewoon mee

     ; als reactie werpen de Duitsers ook een blokkade tegen Engeland op (met duikboten)

     ; 02-1915: Duitsers verklaren het water rond Engeland tot oorlogszone

     ; ondanks de waarschuwingen varen Britse schepen toch uit

     ; Brits schip Lusitania met Amerikaanse burgers en wapens aan boord wordt getorpedeerd

     ; de V.S. waarschuwt dat een volgend incident als “opzettelijk onvriendelijk” zou worden

     beschouwd. Uit angst voor strijd met de V.S. milderen de Duitsers de blokkade ； Slag om Jutland: ontmoeting tussen de Duitse vloot en de British Grand Fleet

     ; Duitsers slagen erin terug te trekken met minder verliezen dan de Britten

     ; Duitse vloot toonde zich aldus gewaagd aan de Britten, maar de blokkade was er nog

diplomatieke manoeuvres en geheime overeenkomsten:

    ； geen militaire verbeteringen ; zoektocht naar nieuwe bondgenoten:

     ; Ottomaanse Rijk (1914) en Bulgarije (1915) vergezellen de centralen

     ; Italië vergezelt de geallieerden opdat ze de irredenta zouden krijgen (grensgebieden, waar

     Italianen wonen, maar die nog bij O-H horen) ; Verdrag van Londen: Italië zou Tretino, Z-

     Tirol, Istria, Trieste & een aantal Dalmatische Eilanden van Oostenrijk krijgen + Lybië en

     Somaliland van de Duitse kolonies

     ; een nieuw front tussen Italië en O-H opent zich in mei 1915

    ； de geallieerden maken plannen voor de verdeling van het Ottomaanse Rijk: Mesopotamië was

     voor Engeland, Syrië en ZO-Azië voor Frankrijk en Koerdistan en Armenië voor Rusland ； beide kampen probeerden goed te staan bij minderheden in het gebied v.d. vijand

     Duitsland:

    - belooft Polen de onafhankelijkheid (tegen Rusland gericht)

    - moedigt het nationalisme in Oekraïne aan

    - lanceert een pro-Duitse Vlaamse beweging in België

    - overhaalt de Ottomaanse sultan een heilige oorlog in N-Afrika te verklaren zodat de

    moslims de Britten en Fransen zouden verdrijven ; mislukt

    - een Ierse nationalist Sir Roger Casemaent wordt door een Duitse duikboot afgezet in

    Ierland ; helpt mee aan de Easter Rebellion van 1916

    - Zimmermann-telegram: telegram naar de Duitse minister in Mexico om de Mexicaanse

    president te vertellen dat als Duitsland een alliantie met Mexico en Japan zou bereiken,

    dat Mexico dan misschien zijn aan de V.S. verloren gebieden zou terugkrijgen

    ; onderschept door de Britten en in de V.S. gepubliceerd ; geschokte publieke opinie

     79

     geallieerden: meer succes in opjutten van minderheden want er waren er meer bij de centralen

    - Elzas-Lotharingen zou teruggaan naar Frankrijk

    - beloofden onafhankelijkheid voor Polen (maar lag nog moeilijk door Russische alliantie)

    - toonden zich positief t.o.v. nationalisme en onafhankelijkheid van Tsjechen, Slovaken en

    Z-Slaven door de ontbinding van Oostenrijk-Hongarije

    - Britten steunden de Arabische onafhankelijkheid: een Britse Kolonel leidt een opstand in

    Hejaz tegen de Turken ;1906: nieuw koninkrijk voor de Arabieren

    - de Britten steunden het idee van een Joods thuisland in Palestina ; pro-zionistisch

    - werken zich in de Duitse Afrikaanse kolonies in

    ； de Armeniërs hoopten ook op een eigen staat, maar de Turkse overheid had schrik dat ze met

     de Russen zouden collaboreren aangezien ze zo dicht bij de oostelijke grens woonden

     ; Turken willen de Armeniërs deporteren naar Syrië en Palestina maar dit mondt uit in een

     grote genocide waardoor bijna geen Armeniërs meer overblijven in de Turkse Republiek

     ; resterende Armeniërs vinden pas totale rust in een kleine onafhankelijke staat na 1991 ； augustus 1914: Japan verklaart de oorlog aan Duitsland

     ; Japan verovert Duitse concessiegebieden in China + de Duitse Marshall/Caroline-eilanden

     ; januari 1915: de “Eenentwintig Eisen” aan China: ultimatum voor verdere concessies

     ; China moet tekenen & Japan maakt van Mantsjoerije & N-China een exclusief protectoraat ； Bethmann-Hollweg: Duitse kanselier tot 1917 had een lijst van Duitse oorlogsdoelen gemaakt

     ; het was de bedoeling een groot Duits Rijk te vormen met vele annexaties en satellietstaten in

     zowel Oost als West-Europa + grote uitbreiding van het koloniale rijk ； al deze vroege beloftes zouden problemen gaan vormen bij de echte vredesconferenties

     ; er was ook niemand behalve Wilson die dacht aan maatregelen die een toekomstige oorlog

     zouden moeten verhinderen (bufferzones, …)

     87. de val van Rusland en de tussenkomst van de Verenigde Staten

het terugtrekken van Rusland: Revolutie en het Verdrag van Brest-Litovsk:

    ； WO I heeft naar de Russische Revolutie van 1917 geleid ; tsaar verliest de loyaliteit v.h. volk

     ; in de oorlog werden onderbewapende ongetrainde boeren de strijd ingestuurd, soms zelfs

     zonder een geweer ; miljoenen doden zonder een duidelijk doel voor ogen

     ; Maart 1917: de troepen in St.-Petersburg muiten

     ; de Doema maakt van de gelegenheid gebruik om hervormingen door te voeren

     ; 15 Maart: Tsaar Nicholas II treedt af

     ; een Tijdelijke Regering neemt de zaak over

    ； de Tijdelijke Regering gelooft dat een liberaal, parlementair regime onmogelijk is zolang de

     Duitsers niet verslagen waren ; juli 1917: nieuw offensief in Gallicië ; verloren

    ； Grote delen van de bevolking hebben geen vertrouwen in de verwesterde intellectuelen van de

     Tijdelijke Regering en kijken naar de Russische Marxistische partij die verdeeld was in de

     Mensjewieken en de meer radicale Bolsjewieken

     ; Lenin zat tijdens de oorlog vast in Zwitserland: de Duitsers bieden hem een veilige doorgang

     naar Rusland in de hoop dat ze daarmee de opstand in Rusland zouden stimuleren

     ; November 1917: Bolsjewieken slagen erin de macht over te nemen

    ； de Bolsjewieken hadden geen interesse in de oorlog:

     ; 3-12-1917: congres met de Duitsers in Brest-Litovsk

     ; 3-03-1918: Verdrag van Brest Litovsk: Russen zijn gedwongen de onafhankelijkheid van

     Polen, Oekraïne, Finland en de Baltische provincies te erkennen

     ; einde van de 2 frontenoorlog, Duitsland had een overwinning in het Oosten geboekt

     ; Duitsers mobiliseren bijna alle troepen naar het westen en de bevelhebbers (Hindenburg &

     Ludendorff) bereiden voor 1918 een laatste doorstoot in Frankrijk voor ； 30-05-1918: de Duitsers staan weer aan de Marne (vlak bij Parijs) door grote offensieven met

     gebruik van gifgassen en grote bombardementen

     ; alles hing nu af van hoe snel de V.S. kon tussenkomen

     80

de Verenigde Staten en de oorlog:

    ； Redenen waarom de V.S. de oorlog aan Duitsland verklaarde:

    - de V.S. had materiële belangen bij de overwinning van de geallieerden (handel,..)

    - een geallieerde overwinning zou een veel grotere vooruitgang van democratie en vrijheid

    betekenen dan een overwinning van de Duitsers

    ; eerst was hier nog twijfel over door de alliantie met Tsaristisch Rusland, maar na de

     val van de Tsaar was deze ideologische hindernis ook weggevallen

    - 31-01-1917: de Duitsers hervatten de aanvallen met duikboten

    ; waren ervan overtuigd dat de V.S. pas na een jaar troepen zou kunnen sturen, en dat

     ze zelf een overwinning konden boeken in 6 maanden tijd

    - publicatie van de Zimmermann telegram in de V.S. ; teken van agressie

    ; 6-04-1917: de V.S. verklaart de oorlog aan Duitsland

    ； de Duitse blokkade lijkt te werken ; Engeland heeft maar een 6weken-reserve aan voedsel

     ; met steun van Amerikaanse schepen beschermt de geallieerde vloot de konvooien die

     goederen leveren en tegen eind 1917 vormden de duikboten bijna geen bedreiging meer

     ; de gedachte van de Duitsers dat ze op 6 maand tijd konden winnen wordt de grond in

     geboord ; het enigste wat ze bereikt hebben is een nieuwe tegenstander, de V.S. ； de Fransen en Britten houden ondertussen het Westfront o.l.v. Pétain

     ; Slag van Passchendaele ; 5 mijlen vooruitgang ten koste van 400.000 man

     ; eind 1917: inzet van 380 tanks waardoor ze ver doorheen de Duitse linies breken, maar ze

     zijn gedwongen terug te trekken door gebrek aan infanterie om het gebied te bezetten ； ondertussen op het zuidfront:

     ; Oostenrijk-Hongarije overrompelen de Italianen bij de Slag om Caporetto

     ; centralen stromen binnen in Italië, maar de geallieerden weten stand te houden ； door de campagnes van 1917 stonden de fronten nu weer voor een impasse

    ； de mobilisatie in de V.S. voor de oorlog:

    - legerplicht wordt ingevoerd

    - grote leningen gaan naar de geallieerden

    - de industrie werd getransformeerd naar oorlogsindustrie

    ; men was gedwongen om te besparen op de consumptie in de V.S.

    ; invoeren van rantsoenen + bepaalde producten waren ondermatig beschikbaar

de laatste fase van de oorlog:

    ； lente 1918: Duitsers starten laatste offensief in hoop op doorbraak voordat de V.S. arriveert

     ; de geallieerden plaatsen alle troepen onder Ferdinand Foch

     ; Duitsers geraken niet verder dan de Marne (15 juli)

     ; geallieerden starten de tegenaanval op 18 juli, met steun v.d. eerste Amerikaanse troepen

     ; er landen nu elke dag meer dan 250.000 Amerikaanse troepen

     ; eindoffensief begint in September ; 11-11-1918: Wapenstilstand

    ； eindsom: 10 miljoen doden en 20 miljoen gewonden

    ； de Amerikaanse tussenkomst was de doorbraak geweest, maar de Amerikanen hadden

     eigenlijk slechts 4 maanden gevochten, en hadden véél minder verliezen te verduren gekregen

     88. de val van de Oostenrijkse en Duitse Rijken

    ； oktober 1918: de minderheden in Oostenrijk-Hongarije verklaren hun onafhankelijkheid ； op 12-11-1918 treedt de Oostenrijkse keizer Charles I af

     ; de volgende dag wordt Oostenrijk een republiek, net zoals Hongarije de week daarop ； Tsjecho-Slovakije, Joegoslavië en Roemenië worden op eigen kracht nieuwe staten

    ； toen Generaal Ludendorff (met zijn opperbevelhebbers) doorhad dat ze de oorlog niet meer

     konden winnen informeerde hij de keizer en drong erop aan dat er een nieuwe democratische

     regering zou worden gevormd die de meerderheid van de Reichstag vertegenwoordigde

     ; liberale Prins Max Baden wordt hoofd van een kabinet waar zelfs de socialisten in zitten

     ; Duitsland wordt een constitutionele monarchie

     81

     ; de Keizer wordt gezien als een obstakel tot de vrede en de vorming van een republiek en het

     volk komt in opstand opdat William II zou aftreden

     ; William II treedt af op 9 november en Duitsland wordt de Weimarrepubliek

     89. de economische, sociale en culturele impact van de oorlog

effecten op het kapitalisme: regeringsgeregelde economie:

    ； tijdens de oorlog ontstaat voor het eerst een “planeconomie” waarbij de staat alle aspecten van

     de economie bijstuurt voor één enkel doel: het algemeen belang van de staat en zijn bevolking.

     Het nieuwe doel was “rationalisatie” van het productieproces in het belang van het land

     ; tegen 1916 had elke regering een systeem van bureaus, raadkamers en commissies

     opgericht om de oorlog te coördineren

     ; vrije concurrentie en privé-initiatief werd als inefficiënt en te traag ervaren. Persoonlijke winst

     werd als verwerpelijk gezien want het enige doel was nu het land draaiende te houden

     ; productie van luxegoederen werd geminimaliseerd

     ; besparingen op voedsel en kleren: rantsoenen zorgen voor povere maaltijden, oude kleren

     ; bedrijven konden niet meer geopend of gesloten worden zonder tussenkomst v.d. staat: de

     regering verdeelde de grondstoffen voor productie, de regering had management in handen ； de legerplicht werd ingevoerd ; tekort aan werkkrachten want jonge mannen zaten in het leger

     ; vrouwen worden nu in veel meer sectoren tewerk gesteld ; grotere participatie van vrouwen

     en een herziening van de plaats van de vrouw in de samenleving

     ; door inmenging van de overheid vond grote arbeidsverschuiving naar oorlogsindustrie plaats ； de regering had ook de buitenlandse handel in handen: handel werd een staatsmonopolie

     waarbij men slechts onder strikte licenties en quota mocht opereren.

     ; men mocht niets uitvoeren zonder toestemming, en geen onnodige goederen invoeren

     ; de eindeloze vraag naar Amerikaanse producten dreef de prijzen naar hoge toppen

     ; om aan de grote vraag te proberen voldoen breidde men de scheepvaart enorm uit om te

     proberen genoeg in te voeren ; de economie wordt nu volledig een staatsmonopolie door

     de oprichting van de Interallied Shipping Council die alle scheepvaart regelt

    ； Duitsland was de toegang tot de zee ontnomen ; streng zelfvoorzieningsbeleid

     ; heel steng rantsoen ; olie uit Roemenië, graan uit Oekraïne

     ; “oorlogssocialisme” van Walter Rathenau: programma voor het gebruik van grondstoffen

     ; chemici vinden een manier om stikstof voor explosieven aan de lucht onttrekken

     ; maken van vervangproducten (synthetisch rubber)

     ; organisatie door oorlogscompagnies met staatscontrole op het productieproces

inflatie, industriële veranderingen, controle op ideeën:

    ； elke regering had geldtekort:

     ; extra geld drukken, banken tot leningen dwingen ; een enorme stijging van

     vraag en groot tekort van aanbod leidden tot een snelle inflatie

     ; hoge belastingen, lage lonen en dalen van de levensstandaard

     ; vroeger had men meer geëxporteerd dan geïmporteerd ; nu omgekeerd

     ; enorme leningen bij de V.S. ; V.S. werd nu de grootste schuldeiser en Europa zou nog

     jaren na de oorlog moeten besparen om de leningen ooit te kunnen terugbetalen

     ; de bevolking werd verplicht Amerikaanse aandelen te verkopen

    ； de economie en industrie van de rest van de wereld kende een grote groei doordat er geen

     concurrentie meer uit Europa kwam:

    - de V.S. had nu een enorme afzetmarkt in Europa bij de geallieerden

    - Japan handelde met China, India en Z-Amerika die hun goederen niet langer in Europa

    konden halen

    - Landen zoals Argentinië en Brazilië gingen zelf locomotiefonderdelen produceren

    ; de “workshop of the world”-positie van W-Europa was na de oorlog volledig verdwenen

     door de nieuwe concurrentie ; begin van het einde van de suprematie van Europa

     82

    ； einde van de vrijheid van denken: propaganda en censuur wordt een oorlogswapen

     ; omdat de mensen de moed niet zouden verliezen en het moraal hoog te houden verspreidde

     men positieve propaganda over de eigen staat, en negatieve propaganda over de vijand

     ; flyers, posters, massapers moeten de publieke opinie voor zich winnen.

     ; na de oorlog was het moeilijk om nog onafhankelijk van de vooroordelen die door de

     propaganda verspreid waren over de vijand te denken ; obstakel voor politieke beoordeling

cultureel pessimisme:

    ； de oorlog begon met positieve gedachten over geweld en oorlog, maar naargelang de oorlog

     vorderde sloeg het eerdere patriottisme om naar cynicisme, pessimisme en wanhoop

     ; soldaten/oorlogsdichters: Rupert Brooke, Charles Péguy, Wilfred Owen, Siegfried Sassoon

     klagen de horror van deze nutteloze oorlog aan.

     ; nieuwe vormen van cultureel pessimisme: komt tot uiting in de theorie van Freud over de

     driften waaronder de doodsdrift, die nooit helemaal te temmen waren in de samenleving ； Kunst: crisisgevoel komt tot uiting in het onzinnig: Dadaïsme ; evolueert naar Surrealisme

     90. de Vrede van Parijs, 1919

； Rusland nam niet deel aan de onderhandelingen

    ； Oost-Europa was een grote chaos vol met kleine nieuwe staten die ontstonden uit het vacuüm

     dat het Duitse Rijk en Oostenrijk-Hongarije achterlieten

    ； 1919: de geallieerden verzamelen in Parijs en uit de Vrede van Parijs ontstaan 5 Verdragen:

     Verdrag v. St.-Germain met Oostenrijk, Verdrag v. Trianon met Hongarije, Verdrag v. Neuilly

     met Bulgarije, Verdrag v. Sèvres met Turkije en het Verdrag van Versailles met Duitsland ； Bijna alles gebeurde onder leiding van Wilson

de Veertien Punten en het Verdrag van Versailles:

    ； Januari 1918: de Veertien Punten van Wilson:

     geen geheime verdragen en geheime diplomatie meer / vrijheid op de zeeën / afschaffen van

     obstakels en ongelijkheid in de internationale handel / reductie van de bewapening bij alle

     machten / koloniale aanpassingen / evacuatie van de bezette gebieden / zelfdeterminatie van

     nationaliteiten / hertekenen van de Europese grenzen / een internationale politieke organisatie

     die oorlog moet voorkomen (Volkenbond)

     ; een nieuw tijdperk van verdragen breekt aan, vroeger was er verkeerd omgesprongen met

     verdragen, er moest een atmosfeer van vertrouwen gecreëerd worden

     ; de 14 punten werden aangepast: Engeland wou zijn macht over de zee behouden en

     Frankrijk wou een garantie dat de Duitsers de oorlogsschade zouden vergoeden ； Januari 1919: 27 staten zijn vertegenwoordigd in Parijs, maar de belangrijke dingen werden

     eigenlijk beslist door de Grote Vier: Wilson voor de V.S., Lloyd George voor Engeland,

     Clemenceau voor Frankrijk en Orlando voor Italië

     ; Wilson overhaalde de andere machten om mee te werken aan de Volkenbond maar moest

     concessies in de plaats stellen:

    - Frankrijk eiste dat er een onafhankelijke staat onder toezicht van de geallieerden

    ten Westen van de Rijn zou ontstaan die als buffer zou dienen voor een toekomstige

    Duitse inval ; Wilson weigert maar sluit een Anglo-Frans-Amerikaans garantieverdrag

    waarin men beloofde direct tussen te komen als Duitsland zou aanvallen

    - Frankrijk krijgt 15 jaar controle over het Saarland en krijgt Elzas-Lotharingen terug

    - Duitse troepen worden uit de Rijngordel verwijderd en geallieerde troepen zouden 15 jaar

    lang het Rijnland bezetten

     ; Oost-Europa:

    - Poolse staat wordt opgericht met Opper-Silezië, Posen en West-Pruisen

    - Danzig wordt een vrije stad die tot geen enkel land behoort

    - Oostenrijk bleef een dwergrepubliek, net zoals Hongarije

     83

     ; Duitsland verliest al haar kolonies: worden mandaatgebieden van de grootmachten

    - Frankrijk en Engeland krijgen de beste kolonies, Italië krijgt niks

    - Belgisch Congo wordt groter

    - de Unie van Zuid-Afrika neemt Duits ZW-Afrika onder haar hoede

    - Japan krijgt het mandaat over de Duitse pacifische eilanden + de helft van de Duitse

    concessierechten over China ; ondanks protest van China, en Japan is nog ontevreden

    - Australië krijgt het mandaat over Duits Nieuw Guinea en de Solomon eilanden

    - Nieuw Zeeland krijgt het mandaat over Duits Samoa

     ; het Duitse leger wordt beperkt tot 100.000 man, mag geen legerplicht invoeren en de

     bevolking niet militair trainen. Duitsland mag geen zware artillerie, militaire vliegtuigen of

     duikboten meer bezitten. ; de geallieerden namen de Duitse vloot over maar de Duitse

     bemanning zonk nog liever de schepen dan ze over te geven

     ; vergoeding voor de oorlogsschade: bleek zo groot te zijn dat ze er geen getal op plakten en

     een speciale commissie aanstelden om het bedrag uit te maken (uiteindelijk 35 biljoen $)

     ; Duitsland zou meer kunnen betalen door het heropnemen van de handel, wat dan

     weer concurrerend zou zijn voor de handelsbelangen van de geallieerden

     ; de Duitsers boden aan zelf een deel van de schade te herstellen, maar werd geweigerd

     omdat dat een bedreiging voor de zaken & de tewerkstelling van de geallieerden vormde

     ; eerste betaling bestond uit het opgeven van de handelsvloot, koolleveringen, en het

     opgeven van elk Duits bezit in het buitenland (= einde Duitse carrière in kapitaalexport) ； er werd een “oorlogsschuld”-bepaling geschreven inbegrepen in het Verdrag van Versailles:

     er staat in dat Duitsland de verantwoordelijkheid opneemt voor alle schade en verliezen die

     de geallieerden hebben geleden als gevolg van de oorlog

     ; Verdrag van Versailles was af in 3 maanden tijd

     ; mei 1919: Duitsland weigert te tekenen maar de geallieerden dreigen met nieuwe aanvallen

     ; regeringscrisis: Duitse partijen durven niet tegen de wil v.h. volk tekenen, maar uiteindelijk

     wordt het verdrag getekend door een combinatie van Sociaal-Democraten en Katholieken ； het verdrag omvatte aldus de recessie van Rusland, Oostenrijk en het Turkse Rijk:

     ; 7 nieuwe staten: Finland, Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjecho-Slovakije & Joegoslavië

     ; Griekenland en Roemanië waren vergroot, Oostenrijk en Hongarije waren kleiner geworden

     ; Ottomaanse Rijk was verdwenen: Turkse Republiek ontstond, Syrië en Libanon werden

     Franse mandaatgebieden, Palestina en Irak werden Britse mandaatgebieden

     ; de riem die gevormd werd van Finland tot Roemenië vormde een cordon sanitaire tegen

     communistische invloeden vanuit Rusland

     ; Italië was vergroot met Trieste en de Dalmatische eilanden

     ; de Zuid-Slaven hadden hun zin gekregen met het nieuwe Joegoslavië

belang van de Vrede van Parijs-regeling:

    ； erkenning v.h. recht op nationale zelfdeterminatie ; bijna alle volken kregen een eigen staat

     ; toch leefden er nog steeds minderheden in vele staten van Oost-Europa

     ; zou problemen geven ; zie Munchencrisis als een aanleiding tot WO II

    ； het doel was om een einde aan de Duitse bedreiging te maken: mislukt

     ; het verdrag was te streng om de verzoenen en niet streng genoeg om te vernietigen:

     te streng: men pakte de Duitse Republiek even hard aan als men het Duitse Rijk zou

     hebben aangepakt, terwijl de nieuwe republiek dezelfde doelen representeerde

     als de geallieerden ; de vernieuwende regering draagt de last van de oude

     niet streng genoeg: om de politieke en economische macht van Duitsland te vernietigen

     84

    ； het Verdrag was zo snel gemaakt dat er dingen over het hoofd werden gezien:

     ; sommige delen bleken onrealistisch en onuitvoerbaar

     ; doordat de geallieerden zelf niet meer in de regeling gingen geloven stond het verdrag er

     nog zwakker voor. Zelfs tijdens het congres waren er al twijfels:

    - Italianen klaagden dat Engeland en Frankrijk de beste kolonies krijgen en zij niks

    - Duitsland werd als een buffer tegen het communisme gebruikt

    - De Chinezen waren ontevreden, de concessies bleven bestaan

    - De Russen hadden nergens iets te zeggen in gehad en waren ontevreden met het cordon

    ； de V.S. keerde zich langzaam van Europa af en de Senaat was ontevreden over Wilson‟s werk:

     ; het Anglo-Frans-Amerikaanse garantieverdrag wordt afgezegd

     ; Fransen voelen zich bedrogen en onbeschermd tegen Duitsland

    ； de Volkenbond wordt in Génève opgericht

     ; 1926: Duitsland komt erbij, 1934: Rusland komt erbij, de V.S. komt er nooit bij ； WO I luidde het einde in van de oude monarchie-instellingen en het aristocratische feodalisme

     ; omverwerping van vele tronen ; overwinning voor de democratie

     ; gaf geen antwoord op de belangrijkste problemen van de moderne beschaving,

     industrialisme, nationalisme, economische zekerheid, internationale stabiliteit

     ; de Europese staten bleven veel zwakker achter dan voordien, en moesten opboksen tegen

     de grote economische macht van de V.S., de revolutionaire regering van de Sovjet Unie en

     de opkomende antikoloniale bewegingen in Afrika en Azië

     85